فضائل انتزاعی و اقدامات مردمی

سید جواد طاهایی

ظاهراً تلاش بر آن است که در مبحث فتنه ٨٨، از مباحث سیاسی به مباحث نظری گذاری داشته باشیم؟ پیشنهاد من آن است که فعلاً نداشته باشیم! این گذار، کاری پرزحمت، پرافت‌وخیز و کم‌فایده است و دلیلش هم این است که هنوز اقتضاء نیافته است. ما هنوز از واقعه فاصله زیادی نگرفته‌ایم. تا پدیده‌ی اجتماعی به نهایت خود نرسد و به‌نحو قابل فهمی متعلق به گذشته نشود، دراختیار ما نیست؛ ما در اختیار آنیم؛ یعنی مشروط به شرایط آنیم....

ما نه در زمانه‌ی تأمل، بلکه در زمانه‌ی اقدام قرار داریم. به لحاظ تاریخی، و با توجه به تاریخ اندیشه‌ی سیاسی، زمان تأمل هنگامی فرا می‌رسد که زمانه‌ی اقدام به انتفا رسیده باشد. دلوز می‌گفت فلسفه، نه تفکر در بزنگاه، بلکه تفکر درباره‌ی بزنگاه است. به همین دلیل به گمانم هنوز زمانه‌ی تأمل درباره‌ی فتنه ٨٨ نرسیده است. تفکر درباره‌ی فتنه ٨٨ موقعی ممکن می‌شود که سنت تفکر ایرانی پدید آید و خود را بر ذهن‌ها و قضاوت‌ها تحمیل سازد و سنت مزبور یا تفکر بومی نیز موقعی ممکن می‌شود که مسائل اساسی در حیات بومی حل شود. علامت ظهور آن زمانه نیز هنگامی است که به یاری خدای بزرگ، جامعه و سیاست ایران، یا به تعبیری دیگر، جمهوری اسلامی و ایران یکی شده باشند، به‌نحوی که نام یکی نام دیگری را به ذهن متبادر کند. زمانی که آمریکا مجبور به مصالحه با ایران شود، نه ایران مجبور به مصالحه با آمریکا، گامی اساسی به‌سوی آن مرحله برداشته شده است. تا آن زمان، فقط باید اولویت با تفکرات پراتیک باشد.

اما چرا اکنون نمی‌توان درباره‌ی فتنه‌ی 88 تأمل کرد؟ عرصه‌ی مبارزه برای احقاق حقانیت نظام و «ولی‌فقیه»[i] از اول انقلاب تاکنون و از اکنون تا آینده‌ی غیرقابل پیش‌بینی، توده‌ها بوده و هستند، نه صاحبان فضایل انتزاعی. گروه اخیر دوست دارند ارتباط واسطه‌مندانه‌ای با واقعیت داشته باشند؛ یعنی به‌جای درک واقعیت، نظریه‌ای پیرامون آن سامان دهند و به همان پایبند باشند. به نظرم صاحبان عقل سلیم می‌توانند آنان (صاحبان عقل انتزاعی) را به‌حساب نیاورند؛ همان‌ کاری که گاه سیاست‌مداران با روشن‌فکران می‌کنند!

توجه به مباحث نظری در خصوص فتنه‌ی ٨٨ به‌معنای آن است که ما برای مردمان مؤمن به انقلاب اسلامی، نقش چندان تعیین‌کننده‌ای قائل نیستیم یا برای نقش آن‌ها، محدودیت‌های اساسی قائلیم. این درحالی است که خواص و نخبگان سیاسی و فکری به‌دنبال واقعه حرکت می‌کنند، ولی مؤمنین به انقلاب، خود، خالق واقعه هستند؛ و مگر در نیم قرنی که بر حوادث قبل و بعد از پیروزی انقلاب می‌گذرد، چنین نبوده‌اند؟

از یاد نبریم آنان که به خواص موسومند، در نهایت و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، نه در جلو؛ بلکه به‌دنبال مردم معمولی‌ حرکت می‌کنند؛ همان مردمی که خواص آن‌ها را قبول ندارند و نقش تاریخی والایی برای‌شان قائل نیستند؛ این تبعیت و انفعال از آن‌روست که این مردم عادی هستند که همه چیز را در اجتماع شکل می‌دهند و آن، خواص هستند که همه‌چیز را وقتی پدید آمد، فقط تفسیر می‌کنند. آن‌ها چیزهایی را تفسیر می‌کنند که نقشی در خلق‌شان نداشته‌اند. خواص ضعیف‌تر و ناتوان‌تر از حدی‌ هستند که خود و ما می‌اندیشیم و هرچه عینیت‌آفرینی‌های مفید و تولیدگری‌ها بیش‌تر شوند، خواص ضعیف‌تر می‌شوند.

فتنه ٨٨ البته توسط برخی خواص سیاسی‌ ـ ‌فکری اجرا شد؛ درحالی‌ که نیروی رفع فتنه در دستان کسانی قرار دارد که به‌جای ذهنیت‌ورزی، زندگی می‌کنند و به‌جای تفسیر، می‌سازند. آن‌هایی که تخریب می‌کنند، معمولاً آن‌هایی نیستند که می‌سازند و توسعه می‌بخشند. این دو، کیفیت‌هایی کاملاً متمایزند.

بنابر آن‌چه گذشت، جمهوری اسلامی به ‌دلیل ماهیت روحانی‌ ـ ‌فرهنگی زایش و استمرار خود، باید بسی بیش‌تر به قلوب توده‌ها توجه نماید و کم‌تر بر روی ذهنیت خواص کار کند. واقعاً اولی صد است و دومی، چنان‌که اشاره شد، نود، و چون‌که صد آید... اگر هم در جمهوری اسلامی برخی به‌ضرورت کار نظری باور دارند، بهتر است بکوشند ایمان دینی ایرانیان به نهضت خمینی کبیر_(ره) را کسوت عقل بپوشانند و در این راه به دادوستد فعال با سنت‌های فکری غیرلیبرال غرب بپردازند.